"Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры» АҚ басқармасының төрайымы Нұрбибі НАУРЫЗБАЕВА:
2030 ЖЫЛҒА ДЕЙІН ҚОСЫНДЫ ЗЕЙНЕТКЕРЛІК ТӨЛЕМАҚЫ НЫҢ ЖИНАҚТАУШЫ БӨЛІГІ БАСЫМ ҮЛЕСКЕ ИЕ БОЛМАҚ

БЖЗҚ активтерді жеке меншік компаниялардың басқарылымына беруді көздеп отыр. Оларға қойылатын талаптар туралы, зейнеткерлік активтердің сақталуы мен табыстылығы жайында және осы жүйеде алда болатын өзгерістер туралы «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында «БЖЗҚ» АҚ басқармасының төрайымы Нұрбибі НАУРЫЗБАЕВА әңгімелеп берді.

 

- БЖЗҚ активтері жеке меншік компаниялардың басқарылымына қашан берілмек? Жеке меншік компаниялар қандай көрсеткіштерге орай іріктелетін болады?

- Зейнеткерлік активтердің бір бөлігін бәсекелестік ортаға беру туралы ұсынысты Ұлттық банк елбасының тапсырмасына орай әзірледі.Қазір бұл мәселе қаржылық секторда, оның ішінде Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығында талқылануда.

Бүгінгі күнде зейнеткерлік активтерді басқару жөніндегі компаниялардың (КУПА) қағидалары талқылануда, яғни оларға қойылар талаптар қандай болуға тиіс, КУПА-ға жекелеген лицензиялар беріледі ме, бұл қызметті басқа бір инвестициялық қызметпен қатар алып жүруге болады ма, осындай мәселелер назарда. Бастысы, КУПА капиталына қойылатын талап болмақ, өйткені зейнеткерлік ақшалардың мәні және оларды барынша сақтау қажеттілігі ескеріледі.

 

- Сіздің қаржылық сектордағы тәжірибеңізді ескерер болсақ, КУПА–ға қандай талап қояр едіңіз?

- Бұл компаниялардың өзіндік капиталына қойылатын талап аса жоғары болуға тиіс, яғни, қандай да болмасын бір жағдайлар орын алғанда кезде табыстылығы жағынан компания зейнеткерлік активтердің сақталуын , сонымен қатар осы активтерді басқару кезінде олардың өсімін қамтамасыз етуі қажет.Сондай-ақ КУПА қызметі тиімді түрде, тәуекелге бейімделіп реттелуі шарт. Реттеуші Қазақстан Ұлттық банкі болатын шығар. Пруденциальды нормативтердің белгіленуі қажет, олар басқарылуға қабылданатын активтер мен олардың капиталының ара қатынасын анықтайтын болады, инвестиция құйылатын құралдардың рейтингісіне қойылар талаптар айқындалуға тиіс.

Сондай-ақ нақты бір лимиттік саясаттың айқындалуы шарт, оның ішінде КУПА –ның алған активтерді әр түрлі құралдарға орналастыруы, онда КУПА капиталы , инвестициялық декларация, инвестициялық саясаттың консервативтілігі және агрессивтілігі ескерілуі шарт.

 

- Бұған дейін қалай болып еді?

- БЖЗҚ зейнеткерлік активтердің қоржынын ЖЗҚ-нан алды және бүгінгі күнде әр түрлі құралдар бар: акциялар, облигациялар, депозиттер. Не үшін сатып алынғандығы беймәлім компаниялардың акциялары бар. Бұл әр түрлі салалардың компаниялары,кейбірінің кереметтей келешегі жоқ. Сол себепті жаңа басқару кезінде бұл тәжірибе ескерілуге тиіс. Біз бұл талқылауға қатысатын болармыз. Бірақ бұл компанияларды іріктеу жұмысын Ұлттық банк жүргізетін болады.

Сонымен БЖЗҚ міндеті көп жағдайда техникалық болып отыр. Біз КУПА жөнінде халыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізетін боламыз, жинақталған ақшаларды аудару, есепке алу, кірісті есептеу, КУПА арасындағы аударымдар, көрсетілген қызмет жөніндегі өз ара есеп айырысу секілді жұмыстар біздің құзыретімізде болмақ.

 

- Реттеу қатаң болатын болса, КУПА тарапынан активтерді басқаруға сұраныс болады ма, бір теңгерімнің болуы керек емес пе?

- Теңгерім болатын шығар, деп ойлаймын. Бастысы, жинақталған зейнеткерлік ақшалар сақталуға тиіс, деген пікірдемін.Тәукелдік деңгейінің оңтайлы болуы шарт, өйткені жинақталған зейнеткерлік ақшалардың барынша сақталуын қамтамасыз ету керек, бұл басты көрсеткіш болмақ, өйткені зейнеткерлік ақша деген азаматтардың болашақ зейнетақысы, демек, басты міндет, сол ақшаны сақтау. Оның үстіне зейнеткерлік активтердің сақталуына мемлекет тарапынан кепілдік бар.Сіздер білесіздер,сәйкесті заңға орай мемлекет зейнеткерлік ақшалардың инфляция деңгейінде сақталуына кепілдік етеді. Инфляциямен арадағы айырмашылық бюджет тарапынан төленеді. Яғни осы жағынан алып қарар болсақ та, кіріс оңтайлы деңгейде болуға тиіс, бірақ тәуекелдік деңгейінің жоғары болмауы шарт.

 

- БЖЗҚ зейнеткерлік активтерінің есебінен алынған қаржылық құралдардың үлесі теңгеден бөлек АҚШ доллары түрінде көрсетілген. Қазір ол үлестің мөлшері қандай? Ол соңғы кезде қалай өзгерді?

- 1-қазанға қарағанда АҚШ доллары түрінде көрсетілген бағалы қағаздардың үлесі 28,28% құрады, 2017 жылғы 1-қаңтар күнгі көрсеткіш 22,34% болатын. Жылдың басынан бергі өсім 42,98% құрады.

1-қазанға қарағанда БЖЗҚ зейнеткерлік активтерінің инвестициялық қоржынын 71,12% теңге, 28,28% АҚШ доллары, 0,49% ресейлік рубль мен 0,11% басқа валюталар құрады.

 

- Осы уақыт ішінде екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық қоржындағы үлесі өзгерді ме, өзгерсе қалай?

- 2017 жылдың 1-қазан күніне шаққанда екінші деңгейдегі банктердің қаржылық құралдарына салынған зейнеткерлік активтер жылдың басымен салыстырғанда 235,48 млрд теңгеге төмендеген, олардың үлесі 6,38% азайған.

 

- ХВҚ миссиясы БЖЗҚ-на депозиттерді әлсіз банктерге орналастырмауды ұсынды. Қор бұл ұсыныстарды қалай орындап отыр?

- Ұлттық банк қазір зейнеткерлік активтерді қаржылық тұрақтылығы жоғары және несиелік рейтингісі "А" төмен емес жетекші шетелдік банктердің депозиттеріне орналастыруда, олардың тәуекелдік деңгейі де төмен, олар Bank of Montreal, Bank of Tokyo-Mitsubishi, Credit Agricole, ING Bank N.V., Mizuho Corporate Bank, Natixis Capital Markets. 2017 жылдың басынан бері аталған банктерге құйылған инвестициялардың жалпы көлемі 479,02 млрд теңгені құрады.

 

- Әзірбайжан Халықаралық банктің активтері (2014 жылы күзде 250 млн долларға сатып алынған ӘХБ облигациялары ) БЖЗҚ проблемалық активтеріне саналады ма? Қор активтеріндегі олардың үлесі қандай?

- Бүгінгі күнде Әзірбайжан Халықаралық банктің облигациялары БЖЗҚ зейнеткерлік актвтерінің қоржынында жоқ. ӘХБ сыртқы міндеттемелерді ерікті түрде қайта құрылымдау үрдісі 2017 жылы 1-қыркүйекте аяқталды, ол кезде БЖЗҚ зейнеткерлік активтерінің инвестициялық қоржынында ӘХБ облигациялары Әзірбайжан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздарына ауыст ырылды, қатынасы номиналды құны бойынша 1 және 1 құрады.

Сонымен қатар, бүгінгі күнде Әзірбайжан МБҚ-ын сатып алудың индикативті котировкалары Bloomberg ақпараттық-сараптамалық жүйесінің мәліметтеріне қарағанда номиналдың 86% – 87% диапозоны аумағын құрап отыр және де бұл облигацияларға деген сұраныс айтарлықтай емес.

Жалпы алғанда, БЖЗҚ зейнетақы активтерінің Әзірбайжан Республикасына құйылып отырған ағымдағы инвестицияларының мөлшері елеулі, сол себепті Ұлттық банк оны азайтпақ ниетте.

Биылғы жылы қыркүйек айында Әзірбайжанның МБҚ нарықта сатылмақ болды. Сұраныс аса төмен болғандықтан, оларды орташа нарықтық бағамен сату мүмкін болмады.

J.P. Morgan компаниясының деректеріне қарағанда,Әзірбайжанның аталған МБҚ EMBIG индексінің (Emerging Markets Bond Index Global) құрамына енді, ондағы есеп дамушы нарықтардың бағалы қағаздары негізінде жүргізіледі, оның ішінде 67 елдің 147 эмитенті бар.Бұл жәйт Әзірбайжанның МБҚ-на деген инвесторлардың сұранысына оң әсер етуі ықтимал.

Қазіргі уақытта нарықтық конъюнктура бақылануда және алынған БҚ нарықта сату мүмкіндігі қарастырылады.

 

- Салымшыларды ақшаның сақталуымен қатар жиналған ақшаның табыстылығы да қызықтырады. Жылдың нәтижелері бойынша табыс шамамен қанша болады деп есептеп отырсыздар?

- Нарық конъюнктурасының бүгінгі күнде жылдам өзгеретіндігін, валюта бағамдарының күнделікті құбылып отыратындығын ескерер болсақ,мұның бәрі қаржылық құралдардың құнына ықпал етеді. Сыртқы нарықтағы өзгерістер де де әсерін тигізеді,ал бізде ондай шамамен 30% валюталық актив бар. Әйтеуір Ұлттық банк оңтайлы тәуекелділік кезінде барынша пайда табуға тырысып бағуда. Бірақ тұтас алғанда кіріс инфляциядан төмен болмайды деп күтіп отырмыз.

 

- Қыркүйекте салымшылардың есеп шоттары бойынша қанша табыс түсті? III тоқсандағы табыстың қандай болатындығын анықтау мүмкін бе?

- Жылдың басынан бері және 2017 жылдың 1-қазан күніне қарағанда БЖЗҚ зейнеткерлік активтерінің табысы 6,68% құрады, осы мерзімде инфляция деңгейі 4,2% болды.Жылдың басынан бері таза инвестициялық табыстың сомасы 462,2 млрд теңге.

 

- Салымшылар қаражатының толық сақталуын қамтамасыз ету үшін қор инфляциядан жоғары табыс алу міндетін қалай шешіп отыр?

- Инвестициялау лимиттерін сақтап, қаржылық құралдардың түрлерін оңтайлы үйлестіру арқылы. 2017 жылдың 1-қыркүйегіне қарағанда зейнеткерлік активтердің 70,75% астамы рейтингілері «ААА»-дан басталып «BBB-»-ге дейінгі сенімді қаржылық құралдарға орналастырылған.Бұл АҚШ үкіметінің, "Самұрық-Қазына" әл-ауқат қорының, IBM Corporation, "Сбербанк России" АҚ еншілес банкісінің, China Mobile Ltd, Bank of America Corp, Commerzbank AG, Goldman Sachs, ING Bank N.V., Mizuho Corporate Bank, Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің, "Қазақстан халық жинақтаушы банкісінің", "Қазақтелеком" АҚ және басқаларының бағалы қағаздары.

Демек мемлекет БЖЗҚ-на міндетті зейнеткерлік және кәсіби жарна төлеушілерге зейнеткерлік ақша алу құқына ие болған кезде нақты салған қаражаты мен сол сәттегі инфляция деңгейі ескерілген көлемде ақша алатындығына кепілдік етеді. Яғни, адам зейнеткерлікке шыққан кезде оның дербес есеп шотындағы кіріс жинақтаушы зейнатақы жүйесіне қатысқан кезеңдегі инфляция деңгейімен арадағы қатынасқа орай есептеледі.

 

- Келешекте зейнеткерлік жүйеде қандай өзгерістер болмақ?

- Бірте-бірте солидарлы компонент азая бермек, жинақтаушы компоненттің үлесі арта түспек. 1998 жылдың 1-қаңтарына қарағанда алты ай еңбек өтілі болмаған тұлғалар, яғни қазір 35-40 жастағылар «еңбек зейнетақысы» деп аталатын солидарлы жүйеден ақша алмайды. Әрине, олардың кепілдік етілген минималды зейнеткерлік қамсыздандыруға ие болу құқықтары қалады (бүгінгі күндегі базалық зейнетақы).Алайда келесі жылдың 1-шілдесінен бастап базалық зейнетақы зейнеткерлік жүйеге қатысу өтіліне орай есептелмек. 2030 жылға дейін қосынды зейнеткерлік төлемнің құрамында жинақтаушы үлес басым болмақ.

Сол себепті, егер адамдар қазір ақшаларын жинамаса, болашақта зейнетақысының мөлшері аз болып қалады. Көбісі оны біле бермейді, бұл біздің менталитет, біз зейнетақыны мемлекеттің төлейтіндігіне үйреніп қалғанбыз. Біздің enpf.kz сайтында калькулятор бар, оның көмегі арқылы болашақ зейнетақыны санауға болады. Бұл бірталай адамды ақшаны толық сомадан аударуға итермелейтін болар, өйткені көпшіліктің, әсіресе шағын және орта бизнестегілердің ақшаны минималды жалақыдан аударатындары құпия емес қой. Адам бүгін соны тиімді деп санайтын болар, дегенмен бұл оның болашақ зейнетақысы.

Қазір біз корпоративті зейнеткерлік жоспарларды дамыту бағытын пысықтап жатырмыз, бұл мәселелерге жұмыс берушілерді тартпақ ойымыз бар. Мәселен Ақтөбе облысында бірнеше ірі компания бар, олар заңда көзделген міндетті кәсіби жарна – 5% қауіпті жағдайда жұмыс істейтін қызметкерлері үшін төлеп келеді және сонымен қатар сол қызметкерлері үшін ерікті жарна да төлейді. Менің ойымша Қазақстанда ондай жарна төлей алатын ірі ғана емес орташа, шағын компаниялар баршылық. Бұл қызметкерді моральдық және материалдық жағынан қосымша ынталандыру болмақ.

 

- Сіздер зейнеткерлік ақша төлеудің ай сайынғы кестесін енгізбексіздер. Бұл зейнеткерлікке шығып жатқан қазақстандықтардың жиған ақшасының көптігінен оны бірден төлеудің мүмкін еместігін көрсетіп отырған жоқ па? Бүгінгі күнге қарағанда салымшылардың жиған ақшасының ең көбі қандай, ең азы ше? Жиналған ақшалардың орташа сомасы қандай екен?

- 2018 жылдан бастап зейнетақы төлемдері тәртібін өзгерту туралы өзгерістер «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Респбликасының заңына 2015 жылы енгізілген. Үкімет қаулысына орай төлемдердің ережелері бекітілді.2018 жылдың 1-қаңтарынан бастап зейнеткерлік төлемдер ай сайын төленетін болады. Егер жиналған зейнеткерлік ақшаның сомасы сәйкесті қаржылық жылдың мемлекеттік бюджеті туралы заңда көзделген минималды зейнетақының он екі есе көлемінен аспайтын болса, онда сома біржола төленеді.

Бұл норма зейнеткерлік жүйенің тиімділігін арттыру мақсатында енгізіліп отыр.

Әзірге жиналған сомаларды жеткілікті деп айтуға болмайды. 2017 жылдың 1-қазан күніне қарағанда міндетті жарналар бойынша есеп шотта жиналған орташа қаржы шамамен 800 мың теңге. Қазақстанда өмір сүру ұзақтығы артып келеді. Бұл сома зейнеткерлікке шыққан соң бірнеше жылға жетеді.

Жиналған ақшаның орташа сомасының аз болуының басты себебі жұмыс істейтіндердің барлығының бірдей жинақтаушы зейнетақы қорындағы өздерінің есеп шоттарына ақшаны тұрақты түрде аудармауы. 2016 жылы міндетті жарналар бойынша 9,6 млн есеп шот 8,6 млн салымшы болған кезде қор базасында тек 5,8 млн есеп шотқа ғана зейнткерлік жарналар тұрақты түрде аударылып отырды. Халықтың жарнаны төлеу мерзімділігі мен жиілігін қарайтын болсақ, 2016 жылы дербес зейнеткерлік есеп шоттарға жарна 8 рет аударылған.

 

- Ал «базалық» деп аталатын яғни минималды кепілдік етілген зейнетақының мөлшері қандай болмақ?

- Бүгінгі күнде "базалық" зейнетақы бәріне түгелдей 14466 теңге мөлшерінде төленіп отыр (күнкөріс минимумының көлемінен сәл артық). 2018 жылдың 1-шілдесінен бастап сәйкесті жылға белгіленген күнкөріс минимумының 54%-ын жинақтаушы зейнеткерлік жүйеге қатысу өтілі кем дегенде 10 жыл болғандар алады.Және әр қатысқан еңбек жылы үшін 2% қосылады. Яғни еңбек өтілі 33 жыл болған кезде базалық зейнетақының максималды мөлшерін алуға болады, ол күнкөріс минимумының 100% құрайды.

 

- БЖЗҚ төлемдерін қандай банктер арқылы алуға болады?

- БЖЗҚ зейнеткерлік төлемдері зейнеткерлік төлем белгілеу туралы алушының арызында көрсетілген банктегі есеп шотына аударылады. Әдетте есеп шоттар Халық банкте ашылады (60%), Қазкоммерцбанк (12%) және "Қазпочта" АҚ (6%).

Конвертация мен ақшаны шетелдік банктердегі есеп шоттарға аудару секілді қызметтерден басқа ақша аударуға және төлеуге қатысты банктің қызметтер БЖЗҚ өзіндік қаржысы есебінен төленеді.

 

- Биылғы жылы 43 елді қамтыған ғаламдық зейнеткерлік индекске (Global Retirement Index) Қазақстан енген жоқ. Ресей 40-шы орында. Зейнеткерлерге қатысты елімізді қалай бағалар едіңіз?

- Global Retirement Index-ке ХВҚ мәліметтеріне орай экономикасы дамыған елдер , Экономикалық ынтымақтастық және даму елдерінің ұйымына мүше мемлекеттер және BRIC елдерінің тобы (Бразилия, Ресей,Үндістан, Қытай) енгізілген.

2030 жылға дейін арналған ҚР зейнеткерлік жүйесін одан әрі жаңалау Тұжырымдамасы мен елбасының тапсырмасына сәйкес Қазақстанның зейнеткерлік жүйесін қайта құру жұмыстары зейнеткерлік жаста лайықты өмір сүру деңгейіне қол жеткізу үшін баламалы зейнеткерлік төлемдерді қамтамасыз етуге бағытталған.

Қазақстанның қазіргі зейнеткерлік жүйесінің көп компонентті теңгерімді моделіне орай зейнетақымен қамсыздандыру жауапкершілігі мемлекет, жұмыс беруші, қызметкер арасында оңтайлы түрде бөлінуге негізделген. Үкімет жинақтаушы зейнеткерлік жүйені күшейтпек, ол үшін 2020 жылдан бастап жаңа шартты-жинақтаушы компонент қарастырылған, ол жұмыс берушінің міндетті зейнеткерлік жарнасы есебінен құрылмақ және бүкіл қызметкерлердің пайдасына табыстарының 5 пайызы көлемінде аударылатын болады.

Барлық қолданылып отырған шаралар зейнеткерлердің өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған.

Қазақстандық жинақтаушы жүйесінің ерекшілігі сол, бізде зейнеткерлік ақшаның сақталуына мемлекет тарапынан кепілдік етудің бірегей жүйесі қалыптасқан.

Мұндай кепілдік басқа елдерде жоқ. Мәселен, Чехия, Жапония, Словакияның басқарушы компаниялары жарнаның тек номиналды құнының немесе инфляцияны ескерместен нөлдік инвестициялық табыстың сақталуына кепілдік береді. Германияда зейнеткерлік қорлар зейнетақыға шыққанға дейін түскен жарнаға 2,25% мөлшерлеменің қосылуына кепілдік береді. Швеция, Австралия, Израиль, Норвегия, Мексика, Эстония секілді елдерде мүлдем кепілдік берілмейді.

Қазақстанда жиналған ақша табысы инфляция деңгейінен төмен болса, мемлекет ол айырманы төлеп береді. Бұл салымшылардың ақшасы сенімді түрде қорғалып отыр деген сөз.

 

- Сұхбатыңызға рахмет!

Қазан, 2017
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты