Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас Мүфти Ержан қажы МАЛҒАЖЫҰЛЫ:
ДІН МЕМЛЕКЕТ ДАМУЫ ҮШІН МАҢЫЗДЫ ЖӘНЕ ЖАҒЫМДЫ ФАКТОР АТАНЫП КЕЛЕ ЖАТЫР

Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасы экстремизмнің алдын алып, дәстүрлі исламның ықпалын күшейту мақсатында жұртшылық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын күшейтті. ҚМДБ төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы МАЛҒАЖЫҰЛЫ «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұқбатында аталған жұмыстардың барысы, діни білім саласындағы реформа және имамдар даярлау мәселелері жайлы тереңірек әңгімелеп берген болатын.

 

- Алдымен ҚМДБ-ның өткен жылы атқарған жұмыстарының нәтижесі мен биылғы жоспарлары жайлы айтып берсеңіз?

- Мемлекеттік қолдаудың арқасында біздің дініміз де өзге конфессиялар сияқты өркендеп, дамып жатыр. Өткен күзде ҚМДБ, Республикалық оқытушылар қоғамдастығы, сондай-ақ, діндарлардың қатысуымен айтулы оқиға болды. 2015 жылдың 24-қарашасында Алматыда өткен республикалық конференцияда «Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасының 2020 жылға дейінгі рухани (діни) даму тұжырымдамасы» қабылданды. Мұны шынымен Діни басқарма тарихында бұрын-соңды болып көрмеген тарихи оқиға деуге толық негіз бар.

Тұжырымдаманың негізгі мақсаты қоғам мен әрбір азаматтың рухани сұранысын қанағаттандыра алатын бірыңғай исламдық оқу кешенін қалыптастыру, түрлі форматта діни білім беретін өзіндік модель жасау болып табылады. Ол ислам білім беру жүйесінің болашақ бағытын айқындайтын негізгі стратегиялық құжат рөлін атқарады.

Исламды өз еркімен және жүрегімен саналы түрде қабылдаған біздің халқымыз кейінгі ұрпағына діни тәрбие мен діни білімнің үйлесімді жүйесін мұра етіп қалдырып, адамгершілікке толы өмір үлгісін қалыптастырды. Қазақ жерінде қалыптасқан діни білім беру жүйесі отырықшы және көшпелі өмірге сай дамыды. Ұлы ғұламалар мен ойшылдарымыздың өмірбаянында олардың «ауыл молдасынан тәлім алып, сауат ашқаны» жиі айтылады. Ол кездегі білім беру жүйесінде шариғат заңдарымен қатар, табиғаттану ілімдерінің де оқытылғаны тарихтан белгілі. Бұл діни қайраткерлердің қоғамға ықпалы мен беделінің жоғары болғанын көрсетсе керек. Біз де бүгінде имамдарымыз бен діни қызметкерлерімізден осындай жоғары деңгейге сай болуды талап етеміз.

 

– Имамдардың сауатын көтеру қажеттілігі неден туындап отыр деп ойлайсыз?

– Біз имамдардың білімі мен тәжірибесін жүйелі түрде дамытуға мүдделіміз. Себебі, діни қызметкерлер заман талабына сай болуы тиіс. Олардың үнемі діни және зайырлы қоғам ілімдерін оқып, өзін-өзі жетілдіріп отыруын талап етеміз. Екі жыл жүргізілген аттестацияның арқасында имамдарымыздың білім деңгейін анықтап алдық. 2015 жылы өткен І республикалық «Имамдар форумында»: «Имамның тұлғалық келбеті», «ҚМДБ қызметкерінің этикасы», «Мұсылманның тұлғалық келбеті» сынды құжаттар қабылданды. Бұл құжаттар ХХІ ғасыр талаптарына жауап беретін имамдар даярлауға, олардың қоғамдағы рөлі мен беделін арттыруға бағытталған. «ХХІ ғасырдың имамдары» жобасы бойынша аймақтардағы имамдар арасында интеллектуалдық байқаулар ұйымдастырылмақ. Сондай-ақ, біз «қазіргі заманның сауатты 500 имамы» бастамасын іске қостық. Бұл жоба да имамдардың білімі мен біліктілігін арттыруға бағытталған. Жоба бойынша, болашақта ірі мешіттердегі (облыстық, қалалық, аудандық) 500-ге жуық имамның діни және зайырлы дипломы болуы тиіс. Олар жан-жақты дамыған, саяси сауаты жоғары, адамдармен жұмыс істей алатын адамдар болуы шарт.

Бүгінде жұмыстың алғашқы нәтижелері де көріне бастады. Қазіргі таңда Аллаға шүкір, білімді, тәжірибесі мол, заман көшіне ілесе алатын имамдар тобы қалыптасып келеді. Осы күні ҚМДБ құрамында жоғары білімі бар 545 діни қызметкер жұмыс істеп жатыр. 747 адам орта білім иегері. Діни қызметкерлердің білімі мен біліктілігін арттыру мақсатында арнайы курстар мен семинарлар өткізіліп тұрады. Атап айтсақ, 2015 жылы Имамдардың біліктілігін арттыру жөніндегі Ислам институтында 2 айлық курстарда 242 имам білімін ұштады. Сонымен қатар, Павлодар, Тараз, Шымкент, Сарыағаш, Ақтөбе қалаларындағы 5 медреседе имамдардың біліктілігін арттыру мақсатында 3, 7, 10 күндік оқу курстары ұйымдастырылды. Оған еліміздің түпкір-түпкірінен 1214 имам қатысты.

 

- Еліміздегі діни оқу орындарына медресе-колледж деген мәртебе берілді. Діни білім саласындағы аталған реформаның артықшылықтары қандай? Медресе-колледж түлегі болашақта мемлекеттік органдарда жұмыс істей ала ма?

- Біз өте қысқа уақыт ішінде медреселердің қызметіне айтулы өзгерістер енгізіп, реформа жасадық. Олардың оқу бағдарламалары өзгертіліп, толықтырылды. Бағдарламаға міндетті діни пәндерге қоса қазіргі заман талаптарына сай қоғамдық ілімдер де енгізілді. Медреселеріміз колледж деңгейіне көтерілді. Жаңа жарғыға сәйкес, медресе-колледжді бітірген түлек мемлекеттік мекемелерге діни және зайырлы қоғам мамандықтары бойынша да жұмысқа орналаса алады. Мен мұны діни қызметкерлерімізге беріліп отырған тамаша мүмкіндік дер едім.

 

- Биылғы жылы қандай маңызды жобалар іске асырылмақ?

- Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы 2016 жылды «Діндер мен тарихи мұра жылы» деп жариялады. Осы бастама шеңберінде ата-бабаларымыздың рухани және тарихи мұраларын қайта басып шығаруға мүмкіндік туып отыр. Әлемнің кейбір кітапханаларында шектеулі ғана данамен сақталған сирек кітаптарды қайта басып шығару бүгінгі ұрпақтың азаматтық парызы деп білемін. Аталған бастама негізінде Діни басқарма ғалымдары «Дәстүрлі Исламның баға жетпес құндылықтары» атты кітап дайындады. Алланың қалауымен, жақында кітаптың тұсаукесерін өткізу жоспарланып отыр.

Жуық арада Астанада діни ағартушылар, ғалымдар мен имамдардың республикалық семинарын өткізу жоспарланған. Семинар барысында зайырлы және діни қоғам, тарихи мұра, діни уағызды жүргізу мәдениеті, дін мен психологияға қатысты мәселелер талқыланып, арнайы лекция оқылмақ.

 

- ҚМДБ шетелдердегі діни университеттерде білім алып жатқан қазақстандықтарды бақылап отыра ма? Олардың елге оралғаннан кейінгі тағдыры назардан тыс қалып жатқан жоқ па?

- Басқарма отандастарымыздың шетелдегі діни оқу орындарында лайықты білім алып, елге оралған соң халық игілігіне қызмет еткенін қалайды. Алайда, осындай оқы орындарына ҚМДБ-ның рұқсатынсыз түскен жастар да баршылық. Діни көзқарасы, таным-түсінігі қалыптаспағандықтан, теологиялық білімнің негізін меңгермегендіктен басқа елдердегі діни ағымдардың ықпалына түсіп, елге оралған соң дінімізге қайшы пікірлер таратып, уағыз айтқан жастардың бары өкінішті. Қазіргі кезде бұл мәселе бақылауға алынды. Біз шет мемлекеттермен бекітілген келісімдерге сәйкес, студенттер арасында түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Өткен жылдың сәуір-мамыр айларында Мүфтият қызметкерлері Мысырда, Түркия мен Біріккен Араб Әмірліктерінде тәлім алып жатқан студенттерімізбен кездесті. Шараның мақсаты жастардың радикалды ағымдардың ықпалына түсіп кетуіне жол бермей, діни білімді өз елінде алуға деген қызығушылығын ояту болып табылады.

ҚМДБ бірқатар елдердің оқу орындарымен келісімдер бекіткен. Соның негізінде қазақстандық студенттер Түркия, Мысыр мен Ресейдегі жоғарғы оқу орындарында білім алып жатыр. Хасеки академиясында 76 студент, «әл-Азхар» университетінде 96 студент оқиды. 2015 жылы тағы 16 студент оқуға жіберілді. Оған қоса, ҚМДБ мен Мысыр мүфтияты арасындағы келісім бойынша Қазақстан азаматтары ҚМДБ рұқсатынсыз «әл-Азхар» университетіне оқуға қабылданбайды. Бұл бастама шетелдік ЖОО-на түспес бұрын болашақ студенттермен жеке-жеке сөйлесуге мүмкіндік берді. Жоғарыда аталған оқу орындары бакалавр, магистратура, докторантура ғылыми деңгейлері бойынша оқытады. ҚМДБ мен «Нұр-Мүбәрак» университеті басшылары бірігіп, шет мемлекеттерге оқуға аттанатын үміткерлерді іріктеу жұмыстарын жүргізеді.

Былтыр наурыз, сәуір және мамыр айларында араб тілін білетін 5 имам Мысырдағы «әл-Азхар» университетінде 3 айлық біліктілігін арттыру курсын оқып келді. 2015 жылдың қазанында 26 имамымыз Түркияның Барса қаласында, тағы 10 имам Ресей федерациясы аумағындағы осындай курстарда оқыды. Қараша айында «Нұр-Мүбәрак» университетінің 31 түлегі Түркиядағы «Хасеки» университетіне 6 айлық дайындық курсына аттанды.

Қазақстандық жастарды оқуды бітіргеннен кейін елге қайтару мәселесіне де көңіл бөлінуде. 2015 жылы ҚМДБ жанынан арнайы делегация құрылып, олар Мысыр, Сауд Арабиясы мен Түркияда тәлім алып жатқан қазақстандық студенттер арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізіп қайтты. Бүгінде өз елімізде де діни білім алуға барлық жағдай жасалған. Оқытушылар арасында ғылым докторлары мен профессорлар баршылық. «Нұр-Мүбәрак» университетінде докторантураны бітірген 8 ізденуші, магистратураны бітірген 75, бакалавриатты бітірген 808 ізденуші біздің мешіттеріміз бен медреселерімізде жұмыс істеп жатыр.

 

- Дәстүрлі емес діни ағымдар Қазақстан қоғамының тұрақтылығына қауіп төндіретіні рас. Осындай жағымсыз құбылыстардың алдын алу үшін қандай шаралар қолға алынып жатыр?

- Әрбір мұсылман мемлекетінде діни мәселелер бойынша пәтуа жасап, шешімдер шығаратын ғалымдар мен мүфтияттар бар. Бізде аталған құқықтық міндет ҚМДБ-на жүктелген. Сондықтан діннен туындап отырған мәселелерге біздің мүфтият жауап береді. Аталған бағытта біз www.fatua.kz сайтын аштық. Бір күн ішінде сайтқа 20-30 сұрақ келіп түседі. Мамандарымыз күн сайын тыңғылықты жұмыс істеп, оларға жауап береді. Яғни, кез-келген адам өзін мазалаған сұрақты аталған сайтқа жолдай алады деген сөз.

ҚМДБ экстремизмнің алдын алу мақсатында халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жандандырды. Мәселен, біз шетелден қайтарылып, дәстүрлі дінге қайта оралған жерлестерімізді мысалға келтіреміз. Діни басқарма жанында республикалық және жергілікті ақпараттық-үгіт-насихат топтары құрылды. Өкінішке орай, отанын тастап, кім үшін, не үшін соғысатынын ұқпастан Сирияға аттанған бауырларымыз соқыр сенімнің, радикалды идеология мен саяси мүдделердің құрбанына айналуда. Мұсылмандықты мемлекеттен тысқары жерден іздеудің қажеті жоқ. Өз еліңде жүріп те мұсылман болуға болады. Бұл проблеманың түп-тамыры діни сауатсыздықта жатыр деуге толық негіз бар. Олар исламның қарапайым қағидаларын білмегендіктен жат ағымға кіріп, қателеседі. Дінді жамылған адамдардың радикалды пиғылдарының қоғамға кері әсер етпей тұрмайтыны даусыз. Бүгінгідей ақпараттану заманында адамдардың түрлі мазмұндағы мәліметтермен танысуға мүмкіндігі бар. Олардың арасында күмәнді сайттарда жарияланған кереғар діни ақпарлар да жетіп артылады. Дәстүрлі емес ағымдар жастардың осындай шетелдік интернет-ресурстардан жалған ақпар алып, шетелдік «шейхтардың» ықпалына түсуінен пайда болады емес пе?

Ислам тарихында түрлі ағымдар мен бағыттар болған. Олар – қадариттер, жабариттер, жахмиттер, исмайылшылар, тахаилар, мүтәзилиттер және т.б. Кезінде дәстүрлі исламнан бөлініп шыққан олар уақыт өте келе идеологиясын жоғалтып, тарай бастаған. Себебі, қоғамға пайдасы жоқ идеологияның бір күні болмаса күшін жоятыны сөзсіз. Бірақ қоғамдағы кез-келген келіспеушіліктің салдары болатынын естен шығармаған жөн.

Тәуелсіздік алғаннан кезде біздің діни мәселелерде тәжірибеміз болған жоқ. Балаларына дұрыс жол сілтеудің орнына «қара қазан, сары бала қамын» ойлаған, тұрмыстық проблемалармен басы қатқан ата-аналардың мүшкіл халге түскенін бәріміз білеміз. Оған қоса, діни қызметкерлер мен сауатты имамдардың тапшылығы да жығылғанға жұдырық болды. Мұның бәрі жат діни ағымдарға алданған жастардың көбеюіне әсер етті. Бүгінде, Аллаға шүкір, жат діни ағымдардың ел аумағына емін-еркін кіруіне тосқауыл қойылды. Оған мүмкіндік берген бірден-бір құжат 2011 жылы қабылданған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң болатын. Діни басқарма қызметі жан-жақты жұмыс істеп, дін саласында үлкен тәжірибе жинақтап жатыр. Жоғары діни білімі мен тәжірибесі мол теолог-ғалымдар тобы жасақталды.

 

- Еліміздегі пенитенциарлық мекемелерде, соның ішінде экстремизм мен терроризм қылмысы үшін сотталған азаматтар арасында профилактикалық жұмыстар жүргізіле ме?

- ҚМДБ-ның 2015 жылы әзірленген тұжырымдамасындағы негізгі бағыттардың бірі радикалды көзқарас иелерімен профилактикалық жұмыстар жүргізу болып табылады. Қазіргі таңда еліміз бойынша түзеу мекемелерінде террорлық және экстремистік қылмыстарға қатысы бар 400-ден астам адам жазасын өтеп жатыр. Олардың 150-ге жуығы әлі де радикалды ұстанымдарын өзгерткен жоқ. Былтыр ҚМДБ басшылығы сотталғандармен жұмыс істеу үшін дайындығы жоғары имамдарды бөлген болатын. Аталған уақыт ішінде имамдарымыз радикалды ағымдардың жетегінде жүрген 723 адаммен жеке әңгімелесті. Сонымен қатар, 6400 адамға дәстүрлі діннің құндылықтары түсіндірілді.

 

– Осыдан біраз бұрын Сіз Орталық-Азия діни мектебінің рөлін күшейту қажеттігін айтқан болатынсыз. Осы тақырып жайлы толығырақ айтып бере аласыз ба?

- 2015 жылы қазан айынжа Орталық Азия ғалымдарының форумы өтті. Тәжікстан мен Қырғызстанның Бас мүфтилері қатысқан халықаралық форумда қарар қабылданып, үндеу жарияланды. ҚМДБ-ның Орталық Азия діни ағарту мектебінің рөлі мен мәртебесін көтеру туралы бастамасы ғалымдар мен діндарлар тарапынан қолдау тапты. Біртұтас мұсылман жамағатын қалыптастыру, діни қағидаларды қайта түлету идеясы да көпшіліктің қолдауына ие болды. ҚМДБ Орталық Азияның дәстүрлі ислам мемлекетін қайта түлету ісінде көшбасшы атанды.

Біздің мақсатымыз сауатты, рухани дүниесі бай қоғам қалыптастыру. Ол үшін біз өзіміздің салт-дәстүрімізге, жан-дүниемізге, бүгінгі күйімізге біртабан жақын болып саналатын Орталық Азия діни мектептерінің рөлін күшейтуіміз қажет деп ойлаймын. Дала халықтарының табиғатымен біте қайнасып жатқан діни мектеп күллі Орталық Азия мұсылмандарын ортақ игі істерге жұмылдырады деп сенемін. (...)

Құдыреті күшті Аллаһ жолымызды ашып, екі дүниенің рахатын нәсіп етсін! Елімізге тыныштық пен амандық берсін! Әмин!

 

- Сұқбатыңызға рахмет!

 

Ақпан, 2016
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты