Қазақстан денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі Тамара ДҮЙСЕНОВА:
НЕГІЗДІ ТӨЛЕМАҚЫНЫ ЕСЕПТЕУДІҢ ЖАҢА МЕХАНИЗМІ ӘЛЕУМЕТТІК ӘДІЛДІКТІ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРМЕК,ОҒАН ОРАЙ НЕҒҰРЛЫМ КӨП ЕҢБЕК ЕТКЕН АДАМНЫҢ ЗЕЙНЕТАҚЫ МӨЛШЕРІ ДЕ СОҒҰРЛЫМ КӨП БОЛМАҚ
Зейнеткерлік жүйені одан әрі жаңалау жұмыстары жүргізілген соң қазақстандықтар қандай зейнетақы алатын болады, зейнетақы есептеу тәртібі қалай болмақ, бұл туралы "Интерфакс-Қазақстан" агенттігіне берген сұхбатында денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрі Тамара ДҮЙСЕНОВА әңгімелеп берді.
- Тамара Қасымқызы, зейнетақы есептеудің жаңа әдістемесі туралы сіздің ведомство көтерген бастама қазір қандай деңгейде? Дәлірек айтсақ, еңбек өтілі ескерілген мемлекеттік негізді зейнеткерлік төлемақы қай кезден бастап төлене бастайды?
- Сіздер білесіздер, президенттің 2014 жылғы 18 маусым күнгі N841 жарлығымен Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейін зейнеткерлік жүйені одан әрі жаңалау Тұжырымдамасы бекітілген, ол қазіргі кездегі зейнетақымен қамсыздандырудың көп деңгейлі жүйесін сақтауға бағытталған, онда зейнетақы төлемдерінің сәйкесті мөлшеріне және зейнеткерлік жүйенің ұзақ мерзімді қаржылық тұрақтылығына кепілдік беру мақсатында мемлекеттің, қызметкердің, жұмыс берушінің жауапкершілігін күшейту көзделген.Тұжырымдамада жаңа жүйеге өтудің кезеңдері де айқындалған. Мәселен, 2017 жылдың 1-шілдесінен бастап қайта есептеу жүргізіледі және негізді зейнетақыны есептеу тәртібі өзгертіледі, ал 2018 жылдың 1-қаңтарынан бастап шартты жинақтаушы компонент іске қосылатын болады.
Негізді зейнеткерлік төлемақы есептелген кезде еңбек өтілі және оның зейнеткерлік жинақтаушы жүйеге қатысуы ескерілетін болады.Мәселен, зейнеткерлік жинақтаушы жүйеге қатысу өтіліне 1998 жылдың 1-қаңтарына дейінгі еңбек өтілі және міндетті зейнеткерлік жарна төленген және ( немесе) жұмыс берушілердің жинақтаушы зейнеткерлік қорына міндетті зейнеткерлік жарна аударған мерзімі енеді.
Бүгінгі күнде бүкіл зейнеткерлер еңбек өтіліне қатыссыз біркелкі негізді зейнетақы алады, ол күнкөріс минимумының 50% - 10 450 теңге.Негізді төлемақыны есептеудің жаңа механизмі әлеуметтік әділдікті қалпына келтірмек, оған орай неғұрлым көп еңбек еткен адамның зейнетақы мөлшері де соғұрлым көп болмақ. Еңбек өтілі он жыл болған жағдайда негізді төлемақының көлемі күнкөріс минимумының 50% құрайтын болады, 20 жыл еңбек өтілі бар зейнеткерлер үшін — 70%, ал 35 жылдан артық еңбек өтілі бар зейнеткерлер күнкөріс минимумының 100% алатын болады. Бұл қазіргі және болашақ зейнеткерлердің мүддесіне сай келеді.
Мәселен, 1998 жылы зейнеткерлікке шыққан зейнеткер бүгінгі күнде 33 182 теңге алады делік. Бұл сомадағы 22 732 теңге –еңбек өтіліне орай есептелген оның солидарлы зейнетақысы, 10 450 теңге – күнкөріс минимумының 50 пайызын құрайтын негізді зейнетақы. Бұл зейнеткердің еңбек өтілі 42 жыл. Ұсынылып отырған жаңа механизмге орай ол 22 732 теңге солидарлы зейнетақы алатын болады және плюс 20 900 теңге –негізді зейнетақы, яғни күнкөріс минимумының 100 пайызын алады.
2043 жылға дейін бізде жинақтаушы зейнетақы жүйесіне өткенге дейін, яғни 1998 жылға дейін еңбек өтілі бар адамдар зейнеткерлікке шығатын болады. Олар негізді зейнетақы және жинақталған зейнетақымен қоса солидарлы да зейнетақы алатын болады. Оларға негізді зейнетақыны есептеу кезінде 1998 жылға дейінгі еңбек өтілі және 1998 жылдан кейін зейнеткерлік жинақтаушы жүйеге қатысқан еңбек өтілі ескеріледі. 2043 жылдан соң бізде жинақтаушы жүйеге қатысушылар ғана қалады, олардың да негізді зейнетақысы сондай қағидаға орай есептелмек, яғни жинақтаушы зейнеткерлік жүйеге қатысуы ғана есепке алынады.
- Зейнетақының бір бөлігін жұмыс берушінің есебінен үстеп қосқызу ұсынылғандығы белгілі. Бұл сома міндетті болады ма және оның мөлшері неге байланысты болмақ?
- Иә, зейнеткерлік жүйеге енгізіліп отырған жаңалықтың бірі шартты жинақтаушы компоненттің көзделуі. Іс жүзінде ол азаматтар үшін зейнеткерлік төлемдердің бір құрамдасы болмақ.
Бұл компонент 2018 жылдан бастап іске қосылады.Шартты жинақтаушы зейнетақы жұмыс берушілердің міндетті жарналары есебінен қызметкер табысының 5% көлемінде құрылады. Яғни, қазір әр қызметкер ай сайын БЖЗҚ жарна ретінде өз табысының 10% төлеп тұрса, 2018 жылдан бастап оған тағы 5% - жұмыс берушінің жарнасы қосылады. Жұмыс берушілердің жарнасы да БЖЗҚ аударылатын болады.
Жұмыс берушілер есебіне кем дегенде 5 жыл бойы жарна аударып тұрса, онда зейнеткерлік жасқа жеткен қызметкер шартты жинақтаушы компоненттен зейнетақы ала алатын болады.
Сонымен қатар атап өтсек, 2014 жылдың 1-қаңтарынан бастап бүкіл қазақстандық жұмыс берушілер зиянды және аса зиянды еңбек жағдайында жұмыс істейтін жұмысшылардың өндіріс, жұмыс, мамандықтары тізбесіне сәйкес міндетті кәсіби зейнеткерлік жарналарды аударуға міндетті.Кәсіби жарналар зейнеткерлік жарнаны есептеуге алынатын қызметкердің ай сайынғы табысының 5 пайызы көлемінде белгіленеді.
Бұл төлемдер де қызметкерлердің өздеріне жүктеледі екен деген қауіптер айтылған болатын, бірақ оның ешқандай негізі жоқ, себебі жұмыс берушілерге салынатын жүктеме көбеймейді, кәсіби зейнеткерлік жүйеге төленетін жарна сомасы салық төлеген кезде шығарылып тасталады.
- Енгізілетін жаңалықтарды ескерер болсақ, зейнетақының орташа мөлшері және оның экономикалық тиімділігі қандай болады?
- Тұжырымдамаға орай, барлық зейнеткерлер үшін негізді зейнетақы төлемінің біржолғы қайта есептелуі 2017 жылдың 1-шілдесінен бастап жүргізілмек.
Бұл мақсаттар үшін 2017 жылға 137 миллиард теңге, 2018 жылға 275 миллиард теңге бөлу көзделген. Яғни, 2017 жылдың 1-шілдесінен бастап 1998 жылдың 1-қаңтарына дейінгі еңбек өтілі мен 1998 жылдан кейін зейнеткерлік жүйеге қатысқан еңбек өтілі жиынтықты түрде 20 жылды құраса, онда ол тұлғалар күнкөріс минимумының жаңа мөлшерінің 70 пайызын алатын болады.
Тұтас алғанда, зейнетақы мөлшерінің қандай болатындығын қазір айқындау қиын, өйткені сіздер білесіздер, зейнетақылар жыл сайын өзгеріп отырады. Біріншіден, бізде зейнетақылар жыл сайын инфляция деңгейіне орай плюс екі пайызға индекстеледі, екіншіден, кейде жылына тіпті бірнеше рет зейнетақылар көбейтіледі. Мәселен, 2014 жылдың 1-қаңтарынан бастап бүкіл зейнеткерлік төлемақылардың мөлшерлері 9% арттырылды, 2014 жылдың 1-сәуірінен бастап тағы да 5%. Соның нәтижесінде зейнетақының орташа мөлшері (негізді зейнеткерлік төлемді есепке алғанда ) 2014 жылдың 1-қазан күніне қарағанда 46 мың 853 теңгені құрады немесе орташа айлық жалақының 43%.
Егер негізге зейнетақының қазіргі орташа мөлшері 46 мың 853 теңгені алатын болсақ, қайта есептелген соң арттырылуын есептегенде зейнетақының мөлшері 57 мың 303 теңгені құрар еді. Алайда бұл шамамен жүргізілген есептеулер, зейнетақының нақты мөлшері 2017 жылы қайта қаралатын күнкөріс минимумының жаңа мөлшеріне байланысты болмақ.
- Күнкөріс минимумының қалай құралатындығы белгілі ғой?
- "Күнкөріс минимумы туралы" заңда белгіленгендей, күнкөріс минимумы дегеніміз "бір адамға керекті минималды ақшалай табыс, оның мөлшері минималды тұтынушылық қоржын құнына тең, ол минималды азық-түлік қоржынының құны мен азық-түлік емес тауарлар мен қызметке жұмсалатын ақшаның белгіленген үлесінен құралады.
Тағам өнімдері жинағының құны (азық-түліктік қоржын) күнкөріс минимумы көлемінің 60% болып есептеледі. Азық-түлік қоржынына енетін тағамдардың нормаларын, химиялық құрамын, энергетикалық құндылығын Қазақ тағам академиясы әзірлеген, ол есеп кезінде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынатын керекті тағамдар минимумы нормаларына сүйенеді. Күнкөріс минимумының екінші бөлігі - 40% жекелеген түрлерге бөлместен азық-түлік емес тауарлары мен қызметтердің үлесіне тиесілі.
Күнкөріс минимумының көлемін белгілеу үшін есептеудің нормативті-статистикалық әдістемесі қолданылады. Яғни, азық-түлік қоржынын белгілеу үшін Қазақ тағам академиясы ұсынған тұтыну нормасы жөніндегі есепке негізделген нормативті әдіс қолданылады. Азық-түлік емес құрамдасын белгілеу үшін статистикалық әдіс қолданылады, өйткені Қазақстанның орташа статистикалық тұрғынының қанша киім, аяқ- киім, жеке басының гигиенасы үшін қанша зат пайдаланатындығын нақты көрсеткіштер арқылы анықтау қиын.
Бұл біздің «ойлап тапқанымыз емес», есептеудің мұндай нормативті-статистикалық әдістемесі әлемнің көптеген елдерінде қолданылады.Көршіміз Ресей де өткен жылдан бастап осы механимзге көшкен.
Қазіргі уақытта министрлік мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп күнкөріс минимумы көлемін арттырудың әр түрлі баламалы нұсқалары бойынша сәйкесті дайындық жұмыстарын жүргізуде.
Қаралып отырған нұсқалардың біріне орай, күнкөріс минимумы құрылымында қоржынның азық-түлік және азық-түлік емес құрамдастарының пайыздық қатынасы өзгертілетін болады, қазір ол 60% және 40% құрап отыр, мүмкін ол ара қатынас сәйкесінше 55% және 45% деп өзгертілер, бірақ бұл ең алдымен тұтыну құрылымына байланысты болмақ.
- Сіздің ведомствоға денсаулық сақтау саласының мәселелері беріліп отыр, осы орайда азаматтарды міндетті медициналық сақтандыру тұжырымдамасына қатысты жұмыс қалай жүргізіліп отыр, сол туралы айтып берсеңіз. Біздер үшін сақтандырудың қай үлгісі қолайлырақ? Ол қашан және қандай шарт негізінде жұмыс істей бастайды?
- Республикада әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу пәрменді түрде жүргізіліп отыр.Денсаулық сақтау саласындағы ағымдағы жағдай талданған, денсаулық сақтаудың қазіргі бюджеттік моделінің күшті және әлсіз жақтары белгіленген. Осы талдауларды ескере отырып және халықаралық тәжірибе негізінде Қазақстанның денсаулық саласында болашақта қиындық туғызатын жәйттер анықталған, онда созылмалы аурулар, халық санының артуы, өмір сүру ұзақтығының артуы сияқты мәселелер ескерілген.
Қазіргі уақытта біз денсаулық сақтау жүйесіндегі халықаралық тәжірибені зерттеп отырмыз, оның ішінде медициналық сақтандыру қорларының қызметін назарға алудамыз. Біз әлемдік тәжірибені жинақтап, азаматтарымыздың, мемлекетіміздің мүддесіне сай келетін анағұрлым оңтайлы модель құрайтын боламыз. Бағдарламалық құжаттарды дайындауға біз жұртшылықты, азаматтық қоғам институттарын тартып отырмыз. Тұжырымдама жобасы дайын болған кезде біз ол туралы қазақстандықтарды міндетті түрде хабардар ететін боламыз.
- Сұхбатыңызға рахмет!
Қараша, 2014
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті
Айдарлар мұрағаты
