Қазақстандағы терроризм мен экстремизм проблемаларын зерттеу орталығының жетекшісі Кәкімжан БИШМАНОВ:
БІЗДІҢ ХАЛЫҚТА ҚЫРАҒЫЛЫҚ ЖОҚ, ОСЫ КЕМШІЛІГІМІЗДІ ТҮЗЕТУ КЕРЕК

Соңғы жылдары халықаралық терроризм ауқымы, келтірген залалдары мен жиілігі бойынша адамзаттың үлкен проблемаларының біріне айналды. «Қазақстандағы терроризм мен экстремизм проблемаларын зерттеу орталығы» ҚҚ-ның президенті Кәкімжан БИШМАНОВ «Интерфакс-Қазақстан» агенттігіне берген сұхбатында халықтың терроризмге қарсы сауатын арттырып, жастарды діни экстремизм ықпалынан қалай сақтандыру керектігі жайлы әңгімелеп берген болатын.

 

- Алматыда «Терроризм мен экстремизмге қарсы күресті күшейту мәселелері. Құқық қорғау органдары мен жұртшылықтың қарым-қатынасы» тақырыбында «дөңгелек үстел» өтті. Онда қоғамда терроризм мен экстремизмге қарсы жағымсыз көзқарас қалыптастыру мәселесі көтерілген болатын. Мұны нақты қалай жүзеге асыруға болады? Қандай іс-шаралар жүзеге асырылмақ?

- Мемлекеттік органдар мен құқық қорғау құрылымдарының терроризм мен экстремизмге қарсы күресте атқарып жатқан іс-шаралары қоғам тарапынан жан-жақты қолдау тапқан кезде ғана нәтиже беретіні іс жүзінде дәлелденген. Бірақ, ол үшін Қазақстандағы заңдарды бұлжытпай орындау қажет. Әсіресе, мемлекеттік органдардың өздері заңнан аттамауы тиіс. Заңдарда Білім және ғылым министрлігінің қарамағындағы жоғарғы оқу орындары студенттермен жұмыс істеп, терроризм мен экстремизмге қарсы әртүрлі іс-шаралар ұйымдастыруы тиіс деп жазылған. Бұл жерде бір реттік іс-шаралар емес, үздіксіз жүргізілетін жұмыстар мен тұрақты оқыту туралы әңгіме болып отыр. Меніңше, заңда көрсетілгендей факультативтік сағаттар өткізіп, жастармен жұмыс істеу керек, әр қайсысының бұл мәселеге қатысты пікір білдіруіне мүмкіндік беру қажет. Осылайша олардың не ойлап жүргенін білуге болады. Алматыда екінші семестрден бастап осындай сабақтар өткізгелі отырған бір ғана ЖОО білемін. Ол – Қазақ БСҚА. Ал, өзге оқу орындары ше? Десе де, бұл жұмыс еліміз өңірлерінде жүріп те жатыр. Мысалы, бір ғана 2013 жылы І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінде аталған проблема бойынша 3 ғылыми-тәжірибелік конференция өткен. Неге? Себебі, бұл оқу орнын заманға лайықты адам басқарып отыр. Заң талаптарын орындамау фактісі оқу орнын білім беру лицензиясынан автоматты түрде айыруға түрткі болуы тиіс деп ойлаймын.

 

- Арандатушылық пиғылдағы діни ағымдарды анықтау мәселесі өткір болып тұр. Оларға қарсы әрекет ету әдістері бар ма? Бүгінгі күнге дейін Қазақстанда қандай шаралар қолға алынды?

- Біз терроризм мен экстремизм мәселелерін зерттейтін институт ашу туралы ұсыныс жасадық. Терроризмнің психологиялық, экономикалық, ақпараттық, экологиялық, компьютерлік сынды тағы басқа бірнеше түрі барын білесіздер. Оның әрқайсысы мұқият зерттеуді талап етеді және сол жайында халыққа ақпарат беру керек. Жұмысқа жан-жақты ғалымдар, соның ішінде психологтар да жұмылдырылмақ. Қазақстанда Ұлттық қауіпсіздік комитеті жанда терроризм мәселесімен айналысатын ғылыми-зерттеу институты бар. Бірақ көпшілік үшін жабық мекеме саналатын ол стратегиялық шешімдер қабылдайды, қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламалар  дайындайды. Бізге халықпен, көмекке зәру адамдармен жұмыс  істейтін  тәуелсіз мекеме керек. Қоғамның бұл күреске қатысқы келеді, балама зерттеулер болғанын қалайды. Мәселен, батыста  ондай мекемелер баяғыда ашылған. Онда осы мәселелерді  зерттеумен айналысатын   «террорология» деп аталатын тұтас ғылым саласы бар.

 

- Жастар экстремизмді насихаттайтындар үшін «оңай олжаға» айналып жатады. Өйткені, жастар олардың ықпалына төтеп беруге қауқарсыз. Жастарды қорғаудың қандай әдістері қарастырылған?

- Қазіргі жастардың  кішкентай кезден ана тілін, тарих, мәдениетті оқығандай  өзінің діни дәстүрлері туралы негізді  білім алуға құқығы болуы тиіс. Мәселен, терроризмнің зияны туралы көп лекция оқылуы керек. Қоғам санасына адам өлтірудің ең ауыр күнә екендігін сіңіру керек. Адам бұл жайында үнемі ести берсе, ойлана бастайды, санасында бұл жаман нәрсе екен деген ой қалыптасады. Бірақ жастарға не істеу керектігін үйрету шарт емес, олармен сөйлесу керек. Оларды тыңдай отырып, барлық мәселені бірлесіп шешу қажет.

 

- Баспасөз мәслихаттарының бірінде Астанадағы ЕҚЫҰ орталығы елшісі Наталия Зарудна Қазақстан елде қанша адамның экстремизмді насихаттайтын сайттарға кіретінін, жалпы, бұл тақырыптың қанша азаматты қызықтыратынын білу үшін арнайы статистика жүргізуі қажет деген болатын. Бұл туралы сіз не ойлайсыз? Мұндай статистика жүргізуге бола ма?

- Тиісті құрылымдар статистикамен айналысып қана қоймай, мұндай сайттарды сараптап отырады деп ойлаймын. Соттар діни экстремизмді насихаттайтын көптеген сайттарды жабады. Бізде қолдан жарылғыш заттар жасау жолдарын үйрететін сайттар да бар. Мұндай сайттардың да жұмысы тоқтатылады. Жуырда Қазақ бас сәулет және құрылыс академиясында «Интернет кеңістігіндегі терроризм мен экстремизмге қарсы күрес» тақырыбында өткен «дөңгелек үстелде» мұндай сайттарды прокуратура қызметкерлерінің өздері мониторингтен өткізіп отыратыны белгілі болды. Менің ойымша, мұндай шаруаға террорологияны зерттейтін мамандарды жұмылдыру қажет. Олар лаңкестік пиғылдағы құбылыстарды анықтап, жағдайға өз бағасын беруі тиіс. Оның үстіне, мұндай мамандар Қазақстанда баршылық, Батыстан шақырудың қажеті жоқ. Өз кезегінде бұл проблеманы тереңірек зерттеуге көмектеседі. Олар ғылыми тұрғыдан негізделген ақыл-кеңестер береді. Сондықтан құқық қорғау орындары алдағы уақытта осыны ескеріп, мамандардың көмегіне жүгінуі тиіс деп ойлаймын.

 

- Шетелге оқуға аттанатын Орталық Азия студенттерінің кейбірі экстремистік топтар қатарынан табылып жататыны белгілі. Қазақстанда мұндай жағдайды болдырмау үшін қандай іс-шаралар жүргізіліп жатыр? Мұндай топтарға қанша қазақстандықтың кіргені туралы нақты дерек бар ма?

- Бүгінде бұл өте өзекті мәселе болып отыр. Ешкімнің қолында осындай топтар қатарында қанша отандасымыздың жүргені туралы нақты мәлімет жоқ деп ойлаймын. Әртүрлі биресми деректер бар, бірақ, ондай ақпарларға сенуге болмайды. Республикамыздағы жоғарғы оқу орындары да мемлекеттік грант бойынша исламтану мұғалімдерін даярлайды. Сонымен қатар, Астанада Ислам университетін ашу мәселесі қарастырылып жатыр. Қоғамға дәлі әрі дұрыс діни білім беру қажет. Мәселен, «жиһад» деген сөзді алайық. Соңғы кездері оның мағынасы мүлдем бұрмаланып кетті. Бұл дұрыс емес. Сондықтан оның шынайы мағынасын әрбір қазақстандыққа жеткізуіміз керек.  «Жиһадтың» бірінші кезекте соғыс немесе терроризм емес, күрес екенін түсіндірген жөн. Мысалы, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған жетімдерді аяқтан тұрғызуға немесе оларға жоғарғы оқу орнына түсуге көмектесу. Осы мәселемен айналысатын институттар мен мұғалімдер сол үшін қажет.

 

- Қазақстандағы террористік қауіп деңгейіне қандай баға берер едіңіз?

- Қазақстан халқының басым бөлігі елде террористік қауіп аса жоғары емес деп есептейді. Біз бұған сауалнамалар мен анкеталардың көмегімен көз жеткіздік. Халық қауіпсіздік мәселесіне оптимистік көзқарас тұрғысынан қарайды. Шын мәнінде, қауіп жоқ емес. Біздің қоғам бейғам тіршілік етуде. Мысалы, адамдар көп жиналған жерде бір пакет жатыр делік. Бірақ, оған ешкім мән бермейді, адамдар пакеттің жанынан ерсілі-қарсылы өтіп жатады. Ал, Францияда немесе Германияда арнайы қызмет орындарын «тік тұрғызып», оны тексертер еді. Біздің адамдар байқаса да, бір қарайды да өте береді. Өкінішке орай, біздің халқымызға қырағылық жетіспейді. Осы кемшілікті жойып, қауіпсіздікті ойлауымыз керек.

 

- Қазақстанда халықтың терроризмге қарсы сауатын күшейту үшін қандай іс-шаралар жоспарланған?

- Президент Нұрсұлтан Назарбаев діни экстремизм мен терроризмге қарсы күрестің 2013-2017 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекітті. Бағдарламада лаңкестіктің алдын алуға жұртшылықты жұмылдыруға және мақсатты топтар арасында ақпараттық үгіт-насихат жұмыстарын жетілдіруге жете мән берілген. Экстремизм мен терроризмге қарсы бағытталған бес жылдық бағдарламаға 200 млрд теңгеге жуық қаржы қарастырылғаны белгілі. Бүгінгі таңда барлық кәсіпорындар, мекемелер мен компаниялар өз қызметкерлерінің терроризм мен экстремизмге қарсы сауатын арттырып жатыр. Әрбір министрлік аталған тақырыпқа қатысты жоспар құрады. Мұсылмандар діни басқармасы да мешіттерде діни экстремизмнің алдын-алу жұмыстарын жүргізіп жатыр. Терроризм мен экстремизм – адамзаттың қас жауы! Оны елге кіргізетін болсақ жазықсыз жандар – балалар, аналар мен қарттар шейіт болады. Жұртшылық осыны ұғынуы керек.

 

- Қызықты әңгімеңізге рахмет!

Қазан, 2013
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты