Қазақстанның экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм МЫРЗАҒАЛИЕВ:
ҚАЗАҚСТАН ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БАРЛАУҒА ІРІ ИНВЕСТОРЛАРДЫ ТАРТУДЫ КӨЗДЕП ОТЫР ЖӘНЕ ШЕТЕЛДЕ ROAD-SHOW СЕРИЯСЫН ӨТКІЗБЕК

Бір жыл бұрын Қазақстанда геология саласын басқару ісі елеулі өзгерістерге ұшырады. Жаңа мемлекеттік құрылым – экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі құрылып, геологияны дамыту мәселесі жоғары мәртебеге ие болды. "Интерфакс-Қазақстан" агенттігіне берген сұхбатында осы ведомствоның басшысы Мағзұм МЫРЗАҒАЛИЕВ саладағы жоспарлар, COVID-19 пандемиясы салдарынан туындаған дағдарыс аясындағы тәуекелдер мен мүмкіндіктер мен жаңа ашылымдардың келешегі және тағы басқасы туралы айтып берді.

 

- Мағзұм Маратұлы, бір жыл бұрын Сіз жетекшілік етіп отырған министрлік құрылды және ведомствоның міндеттері ретінде геологияны дамыту мәселері белгіленді. Ел басшылығы саланы дамыту стратегиясын әзірлеуді тапсырған болатын және мемлекеттік бағдарламаның тұжырымдамасы бекітіліп те қойды. Әрине, COVID-19 пандемиясы сала жоспарларына өз түзетулерін енгізер? Дәл қазір геология үшін ең бір тамаша кезең емес-ау, деген пікірмен келісесіз бе?

- Covid-19 өршуі салдарынан биылғы жылы әлемдік мұнай нарығында сұраныс бұрын-соңды болмаған дәрежеде құлдырап кетті. Дегенмен, қысқа мерзімді перспективада мұнай бағасы болжамының өзгеруіне OPEC+келісімі оң әсер етті. Осындай үрдістердің аясында жалпы әлемде барлау мен өндіріске күрделі салымдар азайып кетті. Мәселен, 2014 жылы әлемде күрделі салымдардың жалпы көлемі 700 млрд долларды құраса, 2020 жылы бұл сан 400 млрд доллар деңгейінде болжанып отыр. Мұндай жағдайда барлау мен өндіріске құйылатын жаңа инвестиция үшін бәсекелестік одан әрі күшейе түсуде. IHS Markit зерттеу және талдау компаниясының болжамдары бойынша, 2021 жылы барлау мен өндіріске салынатын күрделі салымдар 25% -60% - ға төмендейді, 2022-23 жылдан кейін ғана бұл нарық баяу қалпына келе бастамақ.

Бұл дағдарыс анағұрлым терең, баға мұнай мен басқа да энергия ресурстарына ғана құлдырап жатқан жоқ,жалпы тұтынушылық төмендеуде.

Мұндай жағдайда адамдардың қысқарып кетуіне және жаппай жұмыссыздыққа жол бермес үшін қолдау жасау қажет. Бұл тұрғыдан алғанда 2021-2025 жылдарға арналған геологиялық барлаудың әзірленіп жатқан мемлекеттік бағдарламасы саланың ұзақ мерзімді перспективаға арналған драйверіне айналуға тиіс. Онда көзделген көрсеткіштерге қол жеткізу-болашақтағы елдің экономикалық қауіпсіздігінің кепілі. Оған қоса, оны іске асыру арқасында адамдар жұмыспен және тиісінше кіріспен қамтамасыз етіледі. Осыған байланысты бағдарламаға ешқандай түзету енгізу қарастырылмаған.

 

- Мемлекеттік бағдарламаны қаржыландыру қысқарады ма?

- Дәл осы кезеңде жер қойнауын геологиялық зерттеуге көзделген қаражатты қысқарту ойластырылмаған. Бағдарлама қазірдің өзінде нарықтағы жағдайды ескере отырып жасалуда, сондықтан елеулі түзетулер бола қоймас.

 

- Мемлекеттік бағдарламада көзделген шараларды жүзеге асыру үшін қанша бюджет қаражатын бағыттау көзделген, сол жағын нақтылап өтсеңіз.

- Бағдарлама бес жыл мерзімге әзірленді, осы кезеңде біздің бағалауымызша, геологиялық барлауды дамытуға шамамен 1 трлн теңге салынады. Егер нақты мемлекеттік қаржыландыру туралы айтатын болсақ, әңгіме бес жылға 153 млрд теңге құю туралы болып отыр. Бұл ақша, бірінші кезекте, өңірлік, іздеу, іздеу-бағалау сияқты геологиялық барлау жұмыстарының бастапқы кезеңдерін жүргізуге бағытталатын болады, бұл жұмыстар ауқымы үлкен аумақтарда жүргізіледі, бірақ бұл кезеңдерде кен орнын табу ықтималдылығы төмен болады. Дегенмен, біз алдымызға өршіл, бірақ менің ойымша, әлуеті мол 50 шақты келешегі бар пайдалы қазбалар алаңдарын ашу секілді орындауға болатын міндеттерді қойып отырмыз. Болашақта бұл инвестиция тарту үшін жақсы негіз болады. Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, инвесторлар мемлекет өз есебінен болжамды ресурстары бар перспективалы учаскелердің базасын қалыптастырған, жұмыстардың ерте кезеңдерін жүргізген немесе жүргізіп отырған елдердің кен орындарын барлауға ақша салады. Сондықтан бізде, Қазақстанда, дәл осы жұмыстарды мемлекеттік бюджет есебінен жүргізу маңызды. Геологиялық барлауға салынған әрбір мемлекеттік теңге бізге геологиялық барлауға 5 теңгеге дейін жеке инвестиция әкеледі,бұл шамамен 800 млрд теңге.

 

- Қазіргі жағдайда геологиялық барлауға инвестиция тарту жөніндегі жоспарларды орындау қолдан келеді ме?

- Біз белгілі бір тәуекелділіктің бар екенін жақсы түсінеміз, бірақ менің ойымша, бүгінгі таңда Қазақстанда инвестиция тарту үшін жеткілікті жақсы жағдайлар жасалған. Ең алдымен бізде шикізаттың әлеуеті үлкен. Бізде 15 шөгінді мұнай-газ бассейні бар, олардың біраз бөлігі аз зерттелген, бірақ біздің геологтардың бағалауынша, жаңа кен орындарын ашудың жақсы келешегі бар. Екіншіден, бұл әлемдік өткізу нарықтарына шығу мүмкіндігі дамыған мұнай және газ тасымалдау инфрақұрылымының болуы, білікті кадрлық әлеует, сондай-ақ геологиялық жұмыстардың ерте кезеңдерінің мемлекеттік бюджет есебінен жүргізілуі, соның нәтижесінде пайдалы қазбалардың перспективалы учаскелерін анықтау жоспарлануда. Сондықтан алдымызға қойылған міндетті орындауға болады, деп айта аламын.

 

- Ақпан айында министрлер кабинеті 2021-2025 жылдарға арналған геологиялық барлау мемлекеттік бағдарламасының тұжырымдамасын бекітті. Мемлекеттік бағдарлама 2020 жылдың мамыр айына қарай әзірленіп, бекітіледі, деп көзделген еді. Енді оның мерзімі кейінгі шегерілді ме?

- Бүгінгі таңда мемлекеттік бағдарлама әзірленіп, мемлекеттік органдармен, үкіметтік емес ұйымдармен, геологиялық бірлестіктермен келісілді, алдағы уақытта бекітілетін болады.

 

- "Қазгеологияға " ұлттық оператор мәртебесін беру жөніндегі жоспарлар туралы айтып берсеңіз. Саланың кейбір қатысушылары мұндай қадам саланы монополиялайды және компания геологиялық барлауға деген барлық мемлекеттік бюджетті өзіне тартатын болады, деп санайды.

- Иә, бүгінгі таңда бұл мәселе белсенді талқылануда, бірақ нақты шешім әлі жоқ. Бастапқыда ұлттық оператор деп аталатын мәртебені беру идеясы көптеген ардагер-геологтарға, саланың корифейлеріне тиесілі болған. Кейіннен бұл түзетулер парламент мәжілісі депутаттарының тобы бастамашы болған заң жобасында да көрініс тапты.

Бұған алғышарттар өте көп: пайдалы қазбалар қорларының едәуір сарқылуы, қазіргі модельден жер қойнауын зерттеудің ғылыми-негізделген тәсіліне көшу қажеттілігі, аз зерттелген бассейндерге мультиклиенттік зерттеулер жүргізу қажеттілігі, мемлекеттік қаражатты ұтымды пайдалану және т. б.

"Қазгеологияның" таңдалуы кездейсоқ емес. Басқа жағын есепке алмағанда бұл ұйым жер қойнауына мемлекеттік геологиялық зерттеу жүргізу үшін құрылған. Қазіргі уақытта " Қазгеология "мемлекеттік бюджет есебінен орындалатын жұмыстардың 22% - ға жуығын (80 нысанның 17-сі) жүргізіп отыр. Жұмыстың қалған бөлігі мемлекеттік сатып алуды жүргізу жолымен жүзеге асырылады.

"Қазгеология" қазіргі заманғы жоғары технологиялық жабдыққа ие, жоғары дәрежелі мамандары бар және жер қойнауын геологиялық зерттеуге, оның ішінде геологиялық барлау жүргізуге, тиімді технологияларды енгізуге кешенді көзқарасты қамтамасыз етеді.

Бұл жерде жер қойнауына геологиялық зерттеу жүргізуде ешқандай монополия туралы сөздің жоқ екенін атап өту маңызды. Жер қойнауын пайдаланушылардың өз қаражаты есебінен жер қойнауына геологиялық зерттеу жүргізуге құқығы бар және болады. Ал бұл норма мемлекеттік мүдделерді қорғауға, бюджет қаражатын ұтымды пайдалануға ықпал етпек.

Көріп отырғаныңыздай, бұл өте сезімтал мәселе және оны жан-жақты талдау керек. Мәселе әлі де талқылануда.

 

- Өткен жылдың соңында сіз Түркістан облысында мұнайдың табылғандығы туралы хабарладыңыз. Қазір онда қандай жұмыстар жүргізіліп жатыр? Болжамдық қорлар туралы не айтуға бола ма?

- Кешенді жұмыстар жүргізбейінше қор тұрмақ болжамдық ресурстар туралы айту мүмкін емес. Түркістан облысының Леонтьев ойпатында мұнайдың табылауы кездейсоқ емес, бұл аймақта біздің геологтар екі шөгінді мұнай-газ бассейнін белгілеп отыр, олар Шу-Сарысу және Сырдария, олардың әлеуеті әлі аз зерттелген, бірақ қолда бар мәліметтер бойынша маңызы елеулі.

Сондықтан, биылғы жылы Шу-Сарысу шөгінді бассейнінде геофизикалық зерттеулер басталды, ал 2022 жылы Сырдария бассейні бойынша жұмыстар басталады.

Нақты осы учаскеге келетін болсақ, мемлекеттік бағдарлама аясында осы ауданда геологиялық барлау жұмыстарын көздедік. Геологиялық-геофизикалық зерттеу кешенін жүргізу үшін жобалық-сметалық құжаттама әзірленуде. Жұмыстарды 2021 жылы бастау жоспарлануда.

 

- Орта мерзімді перспективада бірнеше өнеркәсіптік қалаға минералдық-шикізат ресурстары қорларының сарқылуына байланысты жабылу қаупінің төнуі мүмкін екені құпия емес. Мұндай сценарийден аулақ болу үшін қандай шаралар қолданылмақ?

- Көптеген кен орындарының 20 ғасырдың басында ашылғанын ескерер болсақ, шын мәнінде, бүгінгі таңда өнеркәсіптік қалалар мен моноқалаларға жақын минералдық-шикізат қорлары деңгейінің өте төмен екендігі рас.

Мемлекеттік бағдарламаның міндеттерінің бірі, минералдық-шикізат базасын толықтыру және бар инвесторлармен жұмыс істеу, яғни жаңаларын тарту ғана емес, жұмыс істеп жатқан жер қойнауын пайдаланушыларға қолдау жасау болып табылады. Сондықтан мемлекеттік бағдарламаны әзірлеу кезінде өнеркәсіптік қалалар мен моноқалалардың қажеттіліктері ескерілді. Атап айтқанда, Шығыс Қазақстандағы Зырян, Риддер, Серебрянск, Орталық Қазақстандағы Жезқазған, Сәтпаев сияқты моноқалаларға жақын жерде геологиялық зерттеу, Торғай және т. б. жұмыстар жүргізу жоспарлануда. Осы жұмыстардың нәтижесінде әлеуетті перспективалы учаскелер анықталып, пайдалы қазбалардың болжамды ресурстарына бағалау жүргізіледі және жер қойнауын пайдаланушылар бұл орындарды одан әрі барлау жұмыстарына тартыла береді, деген ойдамыз.

 

- Жақында сіз өзіңіздің Twitter-аккаунтыңызға геологиялық барлауға ірі инвесторларды тарту стратегиясын әзірлеп жатқаныңызды хабарладыңыз, елдің геологиялық әлеуетін көрсету үшін road-show жоспарлап отыр екенсіздер. Road-show қандай мерзімде өткізілмек? Қандай елдер, қандай алаңшалар? Қандай учаскелер таныстырылады? Қазіргі уақытта нарықтың ірі қатысушыларының қандай да бір учаскелерге деген қызығушылығы бар ма?

- СOVID-19 жағдайы және оның салдары шикізатқа деген әлемдік сұранысқа қатты әсер етті.Инвесторлар барлауға онша қаржы жұмсағысы келмейді, немесе бұл мәселеге мұқият және ұқыпты қарайды. Мәселені түсіну бір, оны іске асыру мүлдем басқа. Сондықтан әлемге танымал және мүмкіндіктері мол консалтингтік компанияны тарту мәселесі туындады, өйткені дәл қазір бізге инвестицияға қол жеткізу үшін өзімізді ең жақсы жағынан көрсетуіміз қажет. Қазақстанның өндірілетін көмірсутегісінің жалпы ресурстары мұнай эквивалентінің 76,4 млрд тоннасы шамасында бағаланады. Жоғарыда айтылғандай, бізде 15 шөгінді бассейн бар, олардың 5 игерілген, 5-нің келешегі жоғары емес, 5 аз зерттелген бассейндерге жатады, олардың перспективтілігін әлі зерттеу керек.

Осы шөгінді бассейндердің әлеуетін зерттеу және ашу үшін, серіктес ретінде ірі шетелдік инвесторларды тарту мақсатында біз әлемге танымал және ықпалды клиенттік базасы бар компанияны қатыстыруды жоспарлап отырмыз. Біз ондай компаниямен алғашқы келіссөздер жүргіздік , бұл Ұлыбритания мен АҚШ-та орналасқан IHS Markit. Жақын арада елдің инвестициялық мүмкіндіктеріне талдау жүргізетін бірлескен жұмыс тобын құру туралы келістік. сондай-ақ road-show жоспарлануда. Қазақстанның бұл жағынан жақсы тәжірибесі бар, біздің еліміз алғашқы road-show 1992 жылы Хьюстонда өткізген. Сол кезде геологиялық барлауға алғашқы инвесторлар тартылды, нәтижесінде Чинарев мұнай-газ конденсаты кен орны ашылды. 1993 жылы сондай road-show Хьюстонда және одан әрі Лондонда өткізілді, онда Каспийдегі перспективаны зерттеу ұсынылды. Мұнай-газ өнеркәсібінің әлемдік көшбасшылары бестігіне кіретін компаниялар консорциумы құрылды. Жұмыс нәтижесі бүкіл әлемге белгілі: Қайран, Ақтоты, Қаламқас-теңіз кен орындарынан басқа, бірегей Қашаған кен орны ашылды.

Бұл жолғы road-show төрт нүктеде ұйымдастыру жоспарланып отыр. Осындай орындардың бірі энергетика өнеркәсібінің жетекші әлемдік орталығы-Хьюстон болады. Бұл қалада жыл сайын энергетикалық тақырып бойынша халықаралық конференциялар өтеді, онда 800-ден астам шетелдік компаниялардың және 430-ға жуық американдық ірі компаниялардың өкілдіктері орналасқан. Бұдан да қолайлы алаңшаны табу қиындау.Сондай-ақ road-show аясында Лондон, Сингапур және Дубайға бару жоспарлануда.

Роуд шоу осы жылдың 4 тоқсанына және 2021 жылдың 1 тоқсанына жоспарланған.

 

- Сұхбатыңыз үшін рахмет!

Шілде, 2020
© 2024 "Интерфакс-Қазақстан" агенттігі
Пайдаланғанда сілтеме жасау міндетті

Айдарлар мұрағаты